گفتگوی اختصاصی؛ ایران چقدر تا ساخت سلاح هسته‌ای فاصله دارد؟

آنتونی بلینکن، وزیر خارجه آمریکا می‌گوید با ادامه نقض تعهدات ایران در برجام، تهران تنها چند هفته با تا تولید مواد شکافت‌پذیر هسته‌ای برای ساخت سلاح هسته‌ای فاصله خواهد داشت این در حالیست که یووال اشتاینیتز، وزیر انرژی اسرائیل بر این باور است ایران به شش ماه زمان نیاز خواهد داشت که بتواند به موارد مورد نظر برای شکافت هسته‌ای دست یابد و بعد از آن‌هم یک یا دو سال خواهد گذشت تا تهران بتواند به سلاح هسته‌ای دست یابد.

اما این مدت زمان‌های مختلف چه معنایی برای برنامه هسته‌ای ایران دارند و از آن مهمتر چه معنا و مفهومی دارند. از سوی دیگر اگر ایران بخواهد به سمت ساخت سلاح اتمی برود، چقدر برای آن زمان می‌خواهد؟

برای یافتن پاسخ این سوالات با دریا دولزیکوا، پژوهشگر انستیتو مطالعات دفاع و امنیت در لندن گفتگو کردیم. خانم دولزیکوا معتقد است که نمی‌توان تخمین دقیقی از زمانی که ایران با ساخت بمب اتمی فاصله دارد ارائه کرد چرا که فاکتورهای متعددی در این موضوع نقش آفرین هستند.

ایران چقدر با ساخت سلاح هسته‌ای فاصله دارد؟ یا به عبارت دقیق‌تر ایران چقدر زمان نیاز دارد تا مواد شکافت‌پذیر لازم برای ساخت سلاح هسته‌ای را فراهم سازد؟

به سختی می‌توان به این پرسش پاسخ مشخصی داد. اینکه ایران تا چه اندازه با سلاح اتمی فاصله دارد به مولفه‌های مختلفی بستگی دارد. برآوردهای مختلفی در خصوص فاصله ایران با «زمان گریز هسته‌ای» وجود دارد. در خصوص زمان گریز هسته‌ای Breakout باید به این نکته اشاره کنم که این مفهوم به معنای مدت زمانی است که یک کشور زمان نیاز دارد تا میزان اورانیوم لازم برای ساخت یک سلاح هسته‌ای را غنی‌سازی کند.

آیا در حال حاضر نمی‌دانیم که ایران برای ساخت احتمالی یک بمب اتمی، به چه مقدار اورانیوم غنی‌سازی شده نیاز دارد؟

نکته دقیقا همینجاست. اینکه ایران برای ساخت بمب اتمی به چه میزان اورانیوم غنی‌سازی شده احتیاج دارد به عوامل گوناگونی بستگی دارد. چرا که موضوع تنها میزان اورانیوم غنی‌سازی شده نیست. باید میزان خلوص این غنی‌سازی را هم مورد توجه قرار دهیم. ضمن اینکه سطوحی که ایران این غنی‌سازی را انجام می‌دهد بحث دیگری است که مجموعه اینها سبب می‌شود تا نتوانیم از یک تاریخ دقیق و شفاف صحبت کنیم.

چرا شفاف نیست؟ چطور کشورهای مختلف تخمین‌های مختلفی ارائه می‌دهند؟ به عنوان مثال اسرائيل و آمریکا هر کدام عدد متفاوتی می‌گویند.

برای اینکه به فاکتورهای مختلفی بستگی دارد و هرگونه ناکارآمدی در این فرآیند ممکن است زمان‌بندی‌ها را تغییر دهد. از جمله می‌توان به سطحی که ایران می‌خواهد برای ساخت سلاح هسته‌ای غنی‌سازی کند. یا از سوی دیگر پروسه‌ای که در آن هگزا فلوراید اورانیوم به فلز اورانیوم تبدیل می‌شود و همچنین فرآیندی که برای طراحی سلاح هسته‌ای روی می‌دهد همه اینها روی تخمین زمان‌بندی تاثیر می‌گذارند. بنابراین و به همین علت تخمین‌های متفاوتی از زمان گریز هسته‌ای ارائه می‌شود. در خصوص بخش دوم سوال شما من با برآوردهای خاص ارائه شده از سوی ایالات متحده و اسرائيل آشنا نیستم و نمی‌دانم آنها چه فرآیندی را در نظر گرفته‌اند که به این تخمین رسیده‌اند اما در مقام جمع بندی باید اشاره کرد که اینطور نیست که ما به راحتی بتوانیم به یک تخمین مشخص و معین برسیم چرا که هر یک از این فاکتورها و متغیرها در پاسخ نهایی ما اثرگذار هستند.

یک مرحله جلوتر برویم. فرض کنیم که ایران به تمام مواد مورد نیاز براس ساخت سلاح هسته‌ای دست یافت. بعد از آن چقدر زمان نیاز دارد تا بتواند یک سلاح هسته‌ای بسازد؟

داشتن مواد شکافت پذیر برای ساخت سلاح هسته‌ای کافی نیست. کار طراحی کلاهک هسته‌ای خود پروسه‌ای زمان‌بر است. گزارش‌ها نشان می‌دهد ایران در گذشته تحقیقاتی انجام داده که به نظر آژانس می‌تواند نقش مهمی در طراحی و ساخت کلاهک هسته‌ای داشته باشد اما هنوز مشخص نیست که ایران به دانش کافی لازم برای این کار رسیده است یا خیر.

آیا برجام واقعا فاصله ایران را با این پروسه افزایش داده است؟

کاری که برجام انجام داده این است که با توجه به محدودیت‌هایی که بر توافق هسته‌ای ایران تحمیل کرده، زمان گریز هسته‌ای ایران را افزایش داده است و به حدود یک سال رسانده است. علاوه بر این برجام نظارت پیشرفته‌ای را بر تاسیسات هسته‌ای ایران اعمال کرده بود و ضمن اینکه ایران هم در اقدامی داوطلبانه پروتکل الحاقی را اجرا می‌کرد. تمام این عوامل باعث می‌شد دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای با چالش‌های جدی رو به رو شود. چرا که با توجه به این پروسه ۱۲ ماهه، هر لحظه‌ای که ایران اراده کند به این سمت برود، جامعه جهانی با اقدام‌های نظارتی موجود متوجه این عزم ایران می‌شد.

پس در نهایت می‌توان نتیجه گرفت که این توافق، به صورت کامل راه را برای دسترسی ایران به سلاح هسته‌ای مسدود نمی‌کند؟

همینطور است. اگر بخواهم به صورت فنی بگویم، برجام به صورت کامل راه را برای ایران نمی‌بندد اما کار را برای ساخت سلاح هسته‌ای دشوار می‌کند. ضمن اینکه به نظر من برجام فضای تنفسی خوبی به جامعه جهانی می‌داد که می‌توانست به نگرانی‌های امنیتی و منطقه‌ای بپردازد که ممکن است ایران را به سمت توسعه تسلیحات هسته‌ای سوق دهد. اما با توجه به شرایطی که ایجاد شده و عدم پایبندی طرفین به برجام، این نگرانی‌ها هم افزایش یافته‌اند.