يک سده خوانندگی

سوم اسفند ۱۳۴۹؛ ۵۰ سال پيش در چنين روزی ابوالحسن اقبال آذر در تبريز درگذشت: «آواز ايرانی از طبيعت گرفته شده و مانند طبيعت زاينده و پاينده و فزاينده است.»

ابوالحسن اقبال آذر در سال ۱۲۴۲ در روستای الوند قزوين زاده شد، اگرچه زادروزش را ۱۰ سال بعد از اين هم نوشته‌اند.

پدرش مجتهد بود، اما از راه كشاورزی هزينه خانواده را تأمين می‌كرد: «خردسال كه بودم، نغمه‌های دلنواز و نشاط‌انگيز پرندگان به ويژه بلبل را با جان و دل گوش می‌دادم و تا می‌توانستم از پرندگان تقليد می‌كردم.»

هفت ساله بود كه پدر را از دست داد و سه سال پس از آن سرگروه تعزيه‌خوانان شهر، ميرزا حسن ثقفی يزدی، او را با خود به قزوين برد تا در گروهش "شبيه‌خوانی" كند.

او پس از آموختن تعزيه و تلاوت قرآن، نزد ملا كريم جناب دستگاه‌های موسيقی را فرا گرفت و از خوانندگان تراز اول قزوين شد.

۴۸ ساله بود كه با فرار شاه مخلوع وقت، به تبريز بازگشت و تا پايان عمر در آنجا و تهران می‌زيست و می‌خواند و لقب اقبال‌السلطان گرفت.

۵۰ ساله بود كه نخستين بار به همراه نوازندگان بنام تار درويش‌خان و علی‌اكبر شهنازی و نوازنده كمانچه باقرخان رامشگر چند آواز بر روی صفحه گرامافون در پايتخت گرجستان ضبط كرد.

۶۳ ساله بود كه بازرس اداره ثبت احوال و پس از چندی مشاور دايره خواربار و سرانجام سرپرست كارگزينی شهرداری تبريز شد و سال‌ها پس از بازنشسگی، شورای موسيقی هنرستان‌های زيبای آذربايجان را سرپرستی كرد.

او سبک آواز و تحريرهای آذری را به موسيقی سنتی ايرانی وارد كرد و "گوشه آذربايجانی" را به رديف موسيقی افزود.

موسيقی سنتی ايران آنقدر برای او مقدس بود كه از بيم دگرگونی در آن با نت همخوانی نداشت: «نت لازم است اما بايد از آن در تصنيف‌ها، سرودها و مارش‌ها استفاده كرد.»

خوانندگان نامدار مانند ملوک ضرابی و رضاقلی‌خان ظلی از شاگردان او بودند و بيتی از او نقل می‌كردند كه اشاره به شش گوشه و دستگاه موسيقی می‌كند:

«راستگويان حجازی به نوا می‌گفتند

كه حسين كشته شد از دست مخالف به عراق.»

ابوالحسن اقبال آذر در ۱۰۷ سالگی در تبريز درگذشت.