کهنه‌گرایی در سخنرانی نوروزی خامنه‌ای

سخنان نوروزی علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران تقریبا واجد هیچ مفهوم جدیدی نبود و سخنانی مغایر با جان مایه نوروز را بازتاب داد که بر نوشوندگی و تحول استوار است. بررسی تحلیلی این سخنرانی از علی افشاری، تحلیلگر سیاسی.

حرف‌های تکراری وملال‌آور که حالت کلیشه‌ای یافته است همراه با ادعاهای غلط و تحریف حقیقت،  دفاع همه جانیه از مسیر طی‌شده در نظام، تلاش برای تحکیم وضع موجود و ممانعت از تغییرات اساسی پایه اصلی سخنان نوروزی علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی را تشکیل می‌دهد که فقط برای شناخت برنامه‌ها و تمایلات رأس هرم قدرت نظام به کار می‌آید.

خامنه‌ای با ترسیم وضعیتی مطلوب از کشور و چشم بستن بر رشد فزاینده و نگران‌کننده ابرچالش‌ها و شرایط فاجعه‌بار زیست کثیری از مردم نشان داد کماکان در دنیایی موازی با واقعیت و وهم به سر برده و به جای داده‌ها و فکت‌ها آرزوها و خوشایندهای خود را در نظر می‌گیرد. رهبری که صف‌های طولانی مردم تحت حکومتش برای مرغ و نیازهای اولیه معیشتی در آخر سال و در آستانه جشن عید نوروز را نمی‌بیند و یا نمی‌خواهد ببیند، بزرگترین مانع سعادت و بهبود وضعیت میهن و مردم است.

درحالیکه واقعیت‌های تاریخی گویا است که ایران در دهه‌های آخر قرن سیزدهم خورشیدی دارای نهاد انتخابات شد، اما بازسازی ساخت قدرت مطلقه توسط حکومت‌های شاهنشاهی پهلوی و ولایت دینی جمهوری اسلامی آن را از شکل واقعی، موثر و مطابق با موازین انتخابات آزاد و منصفانه خارج ساخت و به پوششی برای اقتدارگرایی تنزل داد.

مفاد سخنان نوروزی خامنه‌ای در آستانه قرن پانزدهم هجری شمسی را در چارچوب رمزگشایی از برنامه‌های او و سیاست های کلان نظام در عرصه سیاست داخلی و خارجی می‌توان در موارد زیر دسته بندی کرد:

مقاومت در بازگشت به تعهدات برجامی تا اطلاع ثانوی

خامنه ای باز تصریح کرد که "سیاست کشور در باب تعامل با طرف‌های برجامی، صریحا اعلام شده و از این سیاست تخطی نخواهیم کرد" تا معلوم شود فعلا نظام در افق زمانی پیش‌دیدنی تصمیم به مقاومت گرفته است تا دولت آمریکا ابتدا تحریم ها را بردارد و جمهوری اسلامی ایران بعد از راست‌آزمایی دامنه  فعالیت‌های هسته‌ای را به سطح برجام بازگرداند.

تاکید خامنه ای بر موضوعاتی چون نقد برجام که به زعم وی در مسیر تکوین آن "عجله" شد و "تغییر شرایط بعد از سال‌های ۹۴ و ۹۵ به نفع حکومت ایران" هدف نهایی‌اش بر حفظ بافت برجام به معنای سقف امتیازاتی است که دولت بایدن می‌تواند انتظار داشته باشد.

با این سخنان احتمال تحقق خواست دولت روحانی برای احیای برجام تا پایان دوره فعالیت دولت دوازدهم ضعیف‌تر از قبل شد. در عین حال این فرضیه تقویت شد که  اقدامات تهاجمی هسته‌ای و مصوبه مجلس هدفی مقطعی برای افزایش قدرت چانه زنی نظام برای بازسازی برجام است.

عبارت‌های توهین‌آمیز او در خصوص مقامات آمریکایی نشان از اراده نظام بر حفظ راهبرد آمریکا‌ستیزی در سیاست خارجی است. ولی رویکرد غیرتعجیلی خامنه‌ای با یک محاسبه غلط همراه است که دولت آمریکا و متحدان اروپایی سرانجام نرمش نشان خواهند داد، درحالیکه آنها نیز عجله‌ای ندارند و ممکن است راه حل‌شان را تغییر داده و به جای تکمیل برجام به سمت انعقاد توافق جدید با رد برجام تغییر جهت دهند.

برگزاری پرشور انتخابات

خامنه‌ای  بر اهمیت انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ بر "اقتدار کشور"، "همراهی مردم با نظام"، "نوسازی در دستگاه اجرائی کشور" تاکید زیادی کرد تا نشان دهد نرخ مشارکت در انتخابات یادشده برای نظام اهمیت دارد.

او باز حرف‌های قبلی‌اش را تکرار کرد که "همه، حتی کسانی که ممکن است رهبری را نیز قبول نداشته باشند، ایران قوی را به‌عنوان راه مقابله با دشمنی‌ها قبول دارند که یکی از راه‌های مهم قوی شدن ایران، مشارکت در انتخابات است".

او بی‌اعتبارسازی از انتخابات را بر اساس تئوری توطئه به دستگاه های جاسوسی غرب نسبت داد تا هزینه مخالفت و دعوت به تحریم انتخابات در داخل کشور را افزایش دهد. خامنه‌ای همچنین تلاش کرد تا توجیهاتی بیاورد که قدرت قوه مجریه بالا است و رای مردم در تعیین سیاست های نظام "مؤثر" است.

اما شدت تعارض این ادعاها با روابط قدرت در قانون اساسی جمهوری اسلامی و عملکرد نظام در ۲۴ سال گذشته بی‌اساسی ادعاهای او را روشن می سازد. حداکثر۲۵ درصد قدرت در قوه مجریه است که در بخش‌های حساس وزارت خارجه، دفاع، اطلاعات و دادگستری عملا وزیر توسط خامنه‌ای تعیین می‌شود.

نهادهای موازی و "انقلابی" نیز عرصه را بر بوروکراسی دولتی تنگ‌تر می‌کند. اکثریت قدرت از لحاظ کمی و یا کیفی در دست خامنه‌ای به اعتبار اداره یکه سالارانه نهاد ولایت فقیه و اختلال سازمان‌یافته در عملکرد نظارتی مجلس خبرگان است. این مسئله و نقش ثانوی و تبعی نهادهای انتخابی پایه اصلی دعوت‌کنندگان به  امتناع از رای را تشکیل می‌دهد. با وضعیت کنونی کار نظام برای به‌دست آوردن مشارکت بالای پنجاه درصد دشوار است، اگر قرار بر مهندسی و دستکاری در آمار رای‌های ماخوذه نباشد.

ازاین‌رو به نظر می‌رسد اگر حرف‌های خامنه‌ای تبلیغاتی و شعاری نباشد، نظام ممکن است اقداماتی را برای جلب نظر مردم معترض انجام دهد. مردمی که در آزمون عملی رویکردهای رفورمیستی و انتخابات محور در ۲۴ سال گذشته مشاهده کرده‌اند که شرکت در انتخابات‌ها تاثیر مثبت پایدار و فزاینده در زندگی آنها نداشته و باعث تقویت نظام اقتدارگرا شده‌است.

قبضه یکپارچه قدرت توسط اصول‌گرایان

اگرچه همیشه ادبیات و محتوی سخنان خامنه‌ای حاوی عناصر گفتمانی مشابه اصول‌گرایان بوده و نیروهای تندروی نظام را به لحاظ نظری و سیاسی تغذیه کرده است، اما سخنان نوروزی امسال به نحو چشمگیری سمت‌گیری به نفع اصول‌گرایان و منتقدان سیاست‌های دولت روحانی داشت. انتقاد تلویحی از شتابزدگی در انعقاد برجام و رد دیدگاه‌هایی که تقدم اقدامات در بازسازی برجام را مهم نمی‌دانند و طعنه آشکار به جواد ظریف که از توان دفاعی کشور آگاه نبوده است، نشان می‌دهد نهاد ولایت فقیه آینده نظام را به سمت قبضه سه قوه در دستان اصول‌گرایان مشابه دوران ریاست جمهوری محمود احمدی‌نژاد هدایت می‌کند.

علی خامنه‌ای

البته هنوز قطعیتی وجود ندارد و ممکن است اتفاقات غیرمنتظره رخ بدهد، اما ویژگی‌هایی که خامنه‌ای برای دولت آینده برشمرد، به طیف جدید و تندروی اصول گرایان تعلق دارد. از دید خامنه‌ای رئیس جمهور مطلوب "باید با کفایت، با ایمان، عدالت‌خواه و ضد فساد، دارای عملکرد انقلابی و جهادی، معتقد به توانمندی‌های داخلی، معتقد به جوانان به‌عنوان پیشران حرکت عمومی کشور و امیدوار به آینده باشد".

او همچنین در بخش دیگری از سخنانش از کاندیداهای ریاست جمهوری خواست بررسی کنند که "آیا توانایی مدیریت مجموعه اجرایی کشور را دارند یا خیر، سپس وارد رقابت انتخاباتی شوند. مشکلات را بشناسند و برای آن راه‌حل داشته باشند". این سخنان چراغ سبزی است تا شورای نگهبان مشابه ادوار قبلی تعداد کمی از کاندیداها را تایید کند و به دلیل فقدان شرایط برخی از کاندیداهای اصولگرا را نیز رد صلاحیت کند.

او دولت روحانی را نیز مورد نکوهش قرار داد که "همه‌جای دنیا روی فضای مجازی اعمال مدیریت می‌کنند اما ما به این افتخار می‌کنیم که فضای مجازی را ول کرده‌ایم؛ این افتخار ندارد".

این ادعای او نیز درست نیست. نظام فضای مجازی را مدیریت می‌کند و نیروهای حاکمیتی و به‌خصوص حاملان و حامیان نهاد ولایت فقیه و از جمله خود او حداکثر استفاده تبعیض‌آمیز از فضای مجازی را می‌کنند و بخش بزرگی از جامعه ایران امکان استفاده آزاد و امن از فضای مجازی را ندارد. بر اساس سخنان وی باید انتظار داشت که محدودیت‌ها در فضای مجازی و گسترش فیلترینگ تشدید شود.

در مجموع سخنان خامنه‌ای به مناسبت آغاز سال ۱۴۰۰ به مانند گذشته بر عکس ماهیت نوروز و کاروِیژه امیدآفرین آن در طول تاریخ فقط نگرانی، هراس و اضطراب را به جامعه منتقل کرد که نظام از سر خودخواهی، انحصارطلبی، شقاوت و لجبازی بر حفظ وضع موجود و مقابله با تغییرات معنادار در عرصه‌های سیاسی و فرهنگی اصرار دارد. در حوزه اقتصادی نیز سخنان شعاری و خیال‌پردازانه خامنه‌ای در چارچوب "اقتصاد مقاومتی" تسریع‌کننده رشد فلاکت اقتصادی و بحران معیشتی خواهد بود.