پدر چای ایران

۲۶ بهمن ۱۲۴۳؛ ۱۵۶ سال پیش محمدمیرزا کاشف‌السلطنه چایکار در تربت حیدریه زاده شد: «کسانی که بد را پسندیده‌اند / ندانم چه خوبی ز بد دیده‌اند.»

تاریخ زادروز محمدمیرزا کاشف‌السلطنه چایکار را متفاوت نوشته‌اند. برخی منابع تولد او را در فروردین ۱۲۴۴ ذکر کرده‌اند.

پدر و مادرش از شاهزادگان قاجاری بودند. سه ساله بود که مادرش را از دست داد و پدرش پرورش او را به حسام‌السلطنه فرماندار بخش‌هایی از خراسان سپرد.

۱۰ ساله بود که پس از فراگیری ادبیات فارسی و عربی در دارالفنون تهران فرانسه و دانش‌های تجربی خواند و چون به چند زبان تسلط داشت در ۱۵ سالگی منشی وزارت خارجه شد.

۱۷ ساله بود که به پاریس رفت، نُه سال در آنجا زیست، دستیار سفیر ایران در فرانسه شد، حقوق خواند و "تغییرات و ترقیات در وضع و حرکت و مسافرت و حمل اشیا و فواید راه‌آهن" را نوشت: «نگارنده این اوراق، محض ... حب وطن و دوستی با اهل آسیا خواست به قدر قوه، خدمتی کرده باشد.»

۲۶ ساله بود که به تهران بازگشت، مترجم دربار به ویژه پزشک ویژه شاه شد و سرانجام به فرمانداری زادگاهش رسید. اما چون در پی پشتیبانی از آزادیخواهان، دستور دستیگیری‌اش صادر شد، به استانبول و سپس پاریس گریخت.

پس از کشته شدن ناصرالدین‌شاه به ایران بازگشت و ۳۴ ساله بود که به پیشنهاد مظفرالدین‌شاه به عنوان کنسول ایران به هند رفت تا کشت چای را در ایران ممکن سازد. او حدود دو سال در چند شهر، بیشتر در ایالت پنجاب زیست و چون انگلیسی‌ها کشت چای را "راز کمپانی‌های چایکاری" می‌دانستند، خود را بازرگان فرانسوی جا زد:

«صبح تا شام با مزدوران و کارخانجات آنجا همه روزه کار می‌کردم و به موسیو کاشف فرانسوی معروف بودم تا آن که موسم تخم‌گیری دررسید. قدری تخم بی‌عیب تازه با مقداری از انواع نمونه‌های چای با مختصر دستورالعملی در کاشتن آن از پالمپور، انفاذ مظفرالدین شاه نمودم. نمی‌دانم چه باعث شد که با وجود آن همه دقت، تخم‌های چای مانند سابق سبز نگشت.»

آرامگاه کاشف‌السلطنه در لاهیجان

سرانجام با کار پیوسته، گواهینامه مهارت در کشت چای را از "انجمن چای" پنجاب از یک انگلیسی (اندرو ترانبِل) گرفت و در یک سفر سخت و پرهزینه با چهار هزار نهال چای به ایران بازگشت، امتیاز کشت آن در شمال را از شاه دریافت کرد، یک دستورالعمل کشت چای نگاشت و نخستین چایکاری را در جنوب شرقی لاهیجان گشود.

محمدمیرزا کاشف‌السلطنه چایکار در ۶۴ سالگی در کتل ملو در جاده بوشهر درگذشت.